Slagschaduw: Blijvende Hinder voor Omwonenden
Windturbines spelen een cruciale rol in de energietransitie, maar brengen ook ongewenste effecten met zich mee. Eén daarvan is de slagschaduw, het knipperend schaduweffect ten gevolge van de draaiende wieken, dat als erg irritant ervaren wordt door omwonenden, en de woonkwaliteit aanzienlijk aantast.
Wat is Slagschaduw?
Het is de bewegende schaduw die ontstaat als de zon tegen de draaiende wieken van de windturbine schijnt. Het afwisselend patroon van licht en schaduw is erg irritant, binnenshuis lijkt het effect op een flikkerende lamp, wat zowel fysiek als mentaal belastend kan werken.
U herinnert zich vast nog wel hoe een kind wel eens met de schakelaar van het licht speelde … aan … uit … aan … uit …
In een keuken, in Dendermonde.
In een kantoor, in Deventer.
In een woning, in Nederland.
Waar en wanneer slagschaduw optreedt, hangt af van de stand van de zon, en verschilt dus per dag en per uur.
Beperkte Regelgeving Laat Hinder Toe
De normen die de Vlaamse Overheid hiervoor opstelde, laten toe dat een woning hier een half uur kan aan onderworpen worden op een dag. Een half uur lang: aan, uit, aan, uit, aan, uit, …
Daarnaast geldt er een maximum van 8 uur per jaar, dat een woning mag blootgesteld worden aan slagschaduw. Dat betekent dat een woning zeker al 16 dagen per jaar mag blootgesteld worden aan slagschaduw. Het ligt in de handen van de uitbater of dit al dan niet meer zal zijn (een kwartier gedurende 32 dagen per jaar kan evengoed).
Belangrijk te vermelden: enkel slagschaduw die op een raam van een woning valt, wordt onderzocht en als hinderlijk bestempeld. Buiten bestaan er geen beperkingen (in de tuin).
Voor andere bebouwing (loodsen, kantoren, …) geldt een maximum van 30 uur slagschaduw per jaar.
Normen die niet erg ingrijpend zijn dus, als je daarnaast weet dat de zon ‘voorbijschuift’ aan de hemel, en anderzijds de hoogte van de zon verschilt in de verschillende seizoenen gedurende het jaar.
Bovendien hebben omwonenden ook niet de keuze wanneer deze 8 uur zich voordoen; er is geen schakelaar beschikbaar voor elke omwonende. Pech als je tijdens een familiefeest op Pasen samenzit in de living, en er zich net dan een half uur slagschaduw voordoet. Pech als de slagschaduw voorvalt als je net thuiskomt van je werk, of als je nog even van de avondzon wou genieten. Pech als je een tuinfeest wou geven.
Omwonenden worden dus naast het aanvaarden van alle hinder en gevolgen, ook verwacht hun leven aan te passen naar windturbines.
Niemand die je trouwens vooraf zal komen informeren over de impact voor jou persoonlijk. Bekijk het zelf maar, alle ingewikkelde rapporten, kaarten, grafieken en studies die bij de vergunningsaanvraag gevoegd zijn. Omwonenden kunnen veelal niet de draagwijdte van slagschaduw inschatten, en moeten de ernstige hinder maar ondervinden als de turbines er staan.
- Getuigenissen, reeds in 2009, van mensen in Izegem.
- Mensen van actiecomités Affligem Windstil, Wetteren Windstil en Stop Windmolens Loenhout getuigen hoe slagschaduwstudies en -simulaties niet allesomvattend zijn, en in praktijk de normen overschreden worden, door gebrekkige meetsystemen. Begin er dus maar aan om als machteloze burger aan te tonen dat normen niet nageleefd worden … onbegonnen werk.
Bekijk zeker ook de impactkaarten. - Tijdens het hele proces voorafgaand aan de bouw van windturbines wordt de omwonende burger al stiefmoederlijk en meewarig als immer klagende zeurkous aan de kant gezet. Als na de bouw dan effectief hinder terecht wordt aangeklaagd én bevonden, blijken bepaalde projectontwikkelaars zich dan nog te verzetten … Zo bleek in het Nederlandse Zaltbommel.
- Blijkbaar kan het wel, als men wil: nul hinder qua slagschaduw. Eneco pakt er hier mee uit.
Hoe Ver Reikt Slagschaduw?
Hoe beter aan te tonen dan met een feitelijke case. Op onderstaande luchtfoto ziet u een impressie van het bereik van de slagschaduw, afkomstig van een windturbine van 250m hoog (wiektiphoogte), met weergave van de iso-lijnen voor de verwachte duur van de schaduw, per jaar (uit een recent dossier in West-Vlaanderen, dat publiek raadpleegbaar was op het Omgevingsloket, n.a.v. het openbaar onderzoek dat liep voor dit project). Men dient steeds indachtig te zijn dat dit simulaties zijn, op basis van statistieken die de gemiddelde zonneschijnduur en windrichting bepalen (want laatstvermelde is bepalend voor de stand van de turbine, en dus voor de schaduw). Het aantal zonuren op een jaar is immers uiteraard niet voorspelbaar. Afwijkingen in meer of in min zijn in praktijk dus realiteit.
Het effect van slagschaduw reikt hier dus al tot 2km ver, vanaf de windturbine. De 32u-contour reikt al tot ca 500m ver.
Hoe kunnen we dit voor Zarren voorstellen? De exacte locaties zijn hier nog niet gekend. We willen dus in geen geval overdrijven, en gaan uit van een inplanting zo dicht mogelijk tegenaan de hoogspanningslijn. De richtlijnen van Elia stellen dat de absolute minimum afstand tot de hoogspanningslijn, overeenkomt met de rotordiameter (voor de hoger vermelde turbine is dit 175m).
Projecteren we de iso-lijn van 0 uur uit hoger vermelde case, vanuit de lijnen op 175m afstand van de hoogspanningslijn, dan stellen we vast dat de slagschaduw potentieel impact heeft tot op 2.200m afstand vanaf de hoogspanningslijn, aan weerszijden van de hoogspanningslijn!
Exact is het niet, dat erkennen we. We willen slechts een voorzichtig idee meegeven van de invloedsafstand die een windturbine van 250m hoogte heeft.
In welke mate de zone rond de hoogspanningslijn werkelijk geïmpacteerd wordt, zal afhangen van het aantal windturbines, en de exacte locaties. Als windturbines verder komen te staan dan 175m van de hoogspanningslijn, kan de invloedsafstand helaas ook nog verder oplopen. Al blijven we uiteraard nog steeds hoopvol dat er geen windturbines komen.
Over de totaalomvattende ‘vlindervorm’ van de iso-lijnen lichten we graag nog toe hoe deze dient geïnterpreteerd te worden in functie van de verschillende seizoenen. De bovenkant is de zone die zal beschaduwd worden tijdens herfst en winter, de onderkant tijdens lente en zomer. De zone daartussen komt in de tussenseizoenen in de slagschaduw te liggen.
Aan westelijke kant zal zich de ochtendschaduw voordoen, die zich gedurende de dag verplaatst naar de oostelijke kant, waar de avondschaduw zich voordoet.
Impact op Gezondheid en Woonkwaliteit
De irriterende slagschaduw zou geen directe invloed hebben op de gezondheid, al kan het wel een aanval uitlokken bij mensen met een vorm van (fotosensitieve) epilepsie.
Voor het grootste deel van de benadeelde omwonenden leidt de hinder van slagschaduw vooral tot stress, wat dan weer wel kan leiden tot gezondheidsklachten, zoals hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid … De combinatie met alle andere hinder versterkt dit alleen maar.
Zoals eerder vermeld, leidt slagschaduw ook absoluut tot verminderde woonkwaliteit, binnenshuis én buitenshuis. Om aan de last te ontsnappen, dient men z’n leven en gewoontes aan te passen.
Nadelige Invloed op Zonnepaneleninstallaties
Naast impact op de mens, heeft slagschaduw ook economische gevolgen. Kleinschalige particuliere zonnepaneleninstallaties ondervinden nadelen door de komst van windturbines:
- Slagschaduw vermindert de opbrengst.
Onderzoek in Nederland toonde aan dat de hoogfrequente schaduw van de roterende wieken invloed heeft op de werking van de omvormers van zonnepaneleninstallaties. De omvormers raken ontregeld, waardoor er uitschieters tot 50% aan energieverlies geregistreerd werden. Bron: TNO – 15/12/2023 - De gewone schaduw van de turbines blokkeert sowieso ook al het zonlicht, wat leidt tot verlies van opgewekte stroom.
Het gecombineerde effect van de langzame schaduw van de turbine op zich, en de snelle schaduw van de wieken, resulteert in gemiddeld 6 procent energieverlies. Bron: De ingenieur.nl – 21/12/2023
De terugverdientijd van zonnepanelen neemt hierdoor beduidend toe. Het wegnemen van de terugdraaiende teller was voor de burger nochtans al een groot verlies. En o ironie, alsof dat allemaal nog niet volstaat … wie straks een overschot aan elektriciteit terugsteekt op het net, zal daarvoor betalen! De hardwerkende burger wordt in z’n hemd gezet …
Conclusie: Slagschaduw = Onderschat Probleem
Slagschaduw is een structurele vorm van overlast die zowel bewoners als bedrijven treft. Het leidt niet alleen tot fysieke en mentale hinder, maar ook tot vermindering van duurzame energieopbrengsten.
Wij vragen dat beleidsmakers en energiebedrijven rekening houden met deze nadelen en zoeken naar oplossingen die zowel duurzaamheid als leefbaarheid verzekeren.